Dokudów Pierwszy

Dokudów Pierwszy

Sołtys: Krzysztof Borowik

Obecnie niewielka wieś na pd.-wsch. od Białej Podlaskiej, dawniej Lewkowo lub Dokudowo, z trzech stron otoczona lasami a od pd. doliną rzek Zielawa i Żarnica oraz rozległymi podmokłymi łąkami. Malowniczo rozrzucona pośród pól. zabudowa wraz z otaczającą ją przyrodą tworzy typowo podlaski krajobraz. Wieś ma niezwykle bogatą historię; w jej dziejach jak w soczewce widać los wielu podlaskich miasteczek – od bujnego rozwoju w początkach Rzeczpospolitej Szlacheckiej, przez stopniowy upadek aż po przeobrażenie w wieś… Dokudów, jako miasto Lewkowo, został założony przez Lwa Bohowitynowicza (Bohowityna ?) na prawie magdeburskim w 1504 roku – wcześniej niż pobliska Biała Podlaska. Znany jest przywilej lokacyjny króla Aleksandra z roku 1504 nadający mu prawo wolnego jarmarku i prawo budowy zamku na miejscu starego grodziska w widłach Zielawy i Żarnicy. W dokumentach z 1529 roku jest już wymieniony jako miasteczko Dokudów. W XVI w. własność Bohowitynów, w składzie dóbr Ortel (Wortel), w 1580 wzmiankowana tu fundacja monasteru, zapewne w miejscu dawnego grodziska. W 1600 nabyta od Jana (Iwana) Michałowicza Bohowitynowicza przez kanclerza litewskiego Lwa Sapiehę. Co najmniej od 1662 własność Radziwiłłów, wówczas notowany kościół filialny parafii św. Anny w Białej. Przed Radziwiłłami Dokudów należał do dóbr bialskich, które były własnością Iliniczów. Zachowały się m.in. akta grodzkie brzeskie, w których jest przechowany akt przebiegu sądu kopnego z roku 1631, w którym powiedziano, że na „kopę” zebrali się „podstarości łomazki, wójt miasta królewskiego Łomaz, burmistrz miasta Dokudowa księcia jegomości Radziwiłła, wojewody brzeskiego, mieszczanie dokudowscy i t.d.”. Miasteczko stopniowo podupadało, by w roku 1915 zostać spalonym przez wojska rosyjskie. Jeszcze w I poł. XX w Dokudów był wsią dość dużą, z niezmienioną formą miasteczka, z kilkoma ulicami i rynkiem. Dzisiaj po dawnym miasteczku nie ma już właściwie śladów… W Dokudowie urodził się (w r. 1832 lub 1834, jako syn Marcelego Brzóski i Karoliny z Enkajtów) i w okresie młodzieńczym wychowywał bohater powstania styczniowego, jeden z najdłużej walczących dowódców partyzanckich (do jesieni 1864 r.) – ks. Stanisław Brzóska. Cerkiew unicką, p.w. św. Praksedy, ufundowaną przez ks. Karola Stanisława Radziwiłła, zbudowano w 1692 r. (do wcześniejszej drewnianej cerkwi unickiej przeniesiono wyposażenie z monasteru). W 1875 r. została zabrana na cerkiew prawosławną a w 1915 spalona razem ze wsią. Zachowały się przekazy, jakoby w czasie nawracania gwałtem opornych unitów na prawosławie naczelnik powiatu zażądał wydania kluczy od cerkwi dokudowskiej, gdy zaś wierni żądania tego nie wypełnili – bito kobiety, wymierzając im po 80 batogów… Obecny drewniany kościół parafialny p.w. św. Paraskewii to dawna cerkiew neounicka postawiona w latach 1928-32 (cerkiew do roku 1947, w 1981 ikonostas przeniesiono do cerkwi prawosławnej w Terespolu). Nietypowa patronka kościoła jest dziś jedyna pamiątką po dawnych unickich mieszkańcach wsi… Na skraju wsi cmentarz (niektóre nagrobki z I poł. XX w. z cyrylicą). Na skrzyżowaniu dróg w centrum drewniana kapliczka przydrożna z końca XIX w. Wewnątrz rokokowa rzeźba św. Jana Nepomucena z ok. poł. XVIII w. Wśród łąk należących do wsi, ok. 500 od szosy na Ortel Książęcy (wyraźnie widoczne pośród łąk), dobrze zachowane ( niewielkie zniszczenia – wkopy) wczesnośredniowieczne grodzisko (XII w.). Stożkowate o płaskiej powierzchni, średnicy ok. 30 m., wysokości ok. 5 m. Być może miejsce lokalizacji .monasteru fundacji Bohowitynów z 1580 r.

Na uwagę zasługuje aktywność miejscowej społeczności. Po likwidacji szkoły samorządowej jej kierowaniem zajęło się powołane przez mieszkańców stowarzyszenie. W roku 2003 (?), przy udziale uczniów szkoły, powstał kompleksowy projekt turystycznej aktywizacji okolicy. W jego ramach m.in. wytyczono ścieżkę turystyczno-przyrodniczą, ustawiono tablice informacyjne, dokonano inwentaryzacji obiektów przyrodniczych i ustawiono przed SP drewnianą, XIX-wieczną chatę krytą strzechą, która ma być zaczątkiem skansenu. Projekt ten był nagradzany na forum ogólnopolskim. Od niedawna wdrażany jest kolejny projekt, tym razem dotyczący wprowadzenia upraw dyni.

Poza tym co roku w czerwcu odbywa się Jarmark Lewkowski, którego atrakcją są m.in. występy podlaskich zespołów folklorystycznych (w tym działającego prężnie w samym Dokudowie zespołu Lewkowianie), tradycyjne wypieki i wyroby miejscowego rękodzielnictwa.